Меню Закрыть

Аудиовизуальный фонд исчезающих языков

Эвены и их язык

19 22 32 16 34 27 23 25 28 29 30 31 17

Якутия

Тундренные юкагиры

30

Якутия



Нижнеколымский район

 



Видео запись Неустроева Дора Михайловна - Рассказ о жизни

Неустроева Дора Михайловна

Родилась в с.Андрюшкино

Нижнеколымского р-на 16 января 1955 г. р, эвенка из рода илкан.

записано в апреле 2015 г. Расшифровка и перевод Кузьминой Р.П.



Утэл онтон эр би букатын эн᾿му аманни киаҕаними тэгэттив, эрэгэр н᾿ари гунинтэкэн он гунни тачин бивэткэрэр. Н᾿ари он гунни тачинтакан биврэн. Н᾿ари гунни: «илли илд’инди, тэгэхли гунни тэгэхинди, чакхи били, чакхи бид’инди. Би киаҕаву тарбачан бихин. Ноӈунтакан турэндин бэкэчэн. Ноӈан как старейшина бихин быхылаах, ол ихин эрэк стадалникал  нулгэникэн эмдид᾿ур-да бэкэчэн унэндулэ эникэн ир туллэ тэгэхникэн тэгэтникэхэл укчэнгэрэр бастакы. Сразу проблемавур укчэнгэрэр, авгидакки нэкэхнэкэтэн ай бид’ин, эвэхки-гу, чахки-гу хуррэкэттэн ибго бид’ин-гу. Этикэн бɵкэччэмэн гɵӈдэн. Атикан боллар тар унэм долан бэвэчвэн тэрийэдд’ин. Уклэнид’и бэйу букуччэмэн ивд’ин, бэкэччутэн тэгэхэмкэнд’ин. Ноӈын чайуккан ɵӈкэччин, эд’иӈэн-дэ турэр. Эттэ турэвкэӈнэр тарак киаҕа упэчэм.

Тарав ноӈман н’ан тавор Соломонида сваттаникан эмурин. Эн’эн’ун йадиву бастаан уӈчэл анан ибго эвэн ахан’унни тэгэччэ бихин киаҕаву, эрэк эн’му энн’унни. Тарак тар йаддиву балдаддакан ачча оча. Тала тундрала тɵрэтэр болла. Таракам тар тɵрэтэхӈин хуӈэлэн манурид’и аччотни тарак гиатмар. Гору ӈив-дэ эчэ гахма. Хули куӈав Соломонида гарид’и бэй овканни, эгд’эн овканни. Тадук эгд’экэкэр очаллатан Колымскайтики хуррид’и тавор Колымскайдук умэн ахив эмурин. Кутлэкэкэн атикакакам умурин. Тараком атикан уручун бичэ бид’ин. Анаан ин’энэтэ атикан, алыс ибга атикан, гынан баран эн’эйэ симбиир ноӈман эхтэн-дэ долчимгарар, симбиир упэхкивур хургэрэр Соломонидатки, тала биврэритэн. Куӈал эгд’эн охна-да сразу эн’эв сразу по-сватовству буриттэн амантикиву. Амму ноӈондукун миан анӈани эгд’эн бихин. Таракам Атласов гэрбэн этикэн эн’эв гахчича бихин, аматмар эт бурэ. Ӈэлэм юкагир, ӈэлэм кэнели характералкан бэй бихин. Кухивкэчиттэн бэй букатын. Аматмар «Клепечин кутлэн омолгиткиттикитан будим»,-гунчэ бихин. Тавор амантикив бɵрин. Всю жизнь умутту анан ибгот тэгэттытэн.

Эрэв эн’э амав гуд’эйэке анан пакоставран. Ама-хозяин, аман’ун укчэнгэрэр болла. Эн’э таргит долчиникан тэгэтчин, эчинн’ун ичэхэнд’ин, а значит не так, тɵттɵру кɵннɵрɵд’ин. Н’ан эчин ичэхэнд’ин. Бэйэл чахки кɵйэттэ болла. Эн’э чоӈалла тɵгɵтникэн йахалд’и командалавран. И так до конца гуд’эйэке. Эн’му бастан хɵррин, амму хуптуйаттин. О, гуд’эйэке анан хоӈнин. Эн’э болла эрэ энхитникэн ноӈман анан турэврэн йавран. Эн’этки гуӈнэрэм: «Йатми тачин турэврэнни гуд’эке амав». «Тар курин’ нэкэддэм, алыс наха эдэн хоӈда, пускай ноӈонтикин би кэнелив эчин бидэн хурдэку». Этикэн хано ноӈон тачин нэкэддивэн. Бэкэччэвэн ханикан биврэн.

Ама болла картыв ӈэлэмэт нодаврарин. Букатын вертолет эхни эмгэрэр. Осколатки эмдэвур алаткарароп, вертолету алаткарароп, ачча, ачча. Ноӈон эхни эмгэрэр. Эн’э боллар: «Гэлэ, хэчухэ н’одали айылагын эмд’ин-гу, этэн-гу». Нодавран, тиманарапу нодавран: «Ачча»,-гɵӈдэн. Тарит н’ан-да н’одавран «ачча». Тарит эмискэччи бадикаркан тɵврид’и н’одадаӈан: «О, эмэддэн вертолет. Эр командир эр бихни. Эмэддэн, эмэддэн». Тадук хиткив эчин аӈарид’ур тɵгɵткэрэрэп, бугахки таров вертолету долдад’ип. Тɵгɵчэдд’ин «О, тарко эмэддэн вертолет», ‒ гɵӈнэн. Дьэ бэкэчэн кɵйэткэрэрэп, букатын эстэн. Горла-горла иткэрэн. Игэн йан-да ачча, точкав итчин ноӈан сразу. «Хинмат тэтлилдэ тавор вертолет эмэддэн, вертолет эмэддэн». Йав эрэк этикэн мэнэ. Тадук игэнни горинук ихэӈгэрэн мэнкэн эникэн ичур. Дьэ тала хɵткɵнэлгэрит. Картыв н’одаврарин ӈэлэмэч.

Муттулэ боллар алыс-та наха эстэн нэгиврэр. Би амму анан смирнай этикэн бихин-дэ боллар умнэкэнтэкэн хɵпкɵӈнэн. Умнэкэн муту ибгоч хɵпкɵнин. Эрэк мут акн’уми эрэгэл нэгимэттэп, нэгимэттэп. Би йатми нэгимэткэрэчэ бид’им. Эрэгэл нэгимэсчисчиддэп, эрэгэл кухисчиддэп, эрэгэл нэгимэтли, н’улгэтми нэгимэтли, уринид’ур унэм эр илуканд’иддап, мут абдулбу ивэхэтникэн симбир нэгимэткэрэрэп, кухиврэрэп. Дьэ аманти хиату гадни, муту ибгомокан хиаттан. Дьэ ол кэнниттэн ок-та эчилти-ихил нэгимэттэ-дэ, эчилти йаро. Тадук тар амарла гɵнни: «Тавур тачин нэкэвми кэнели. Наар умэтту нэгимэтти эмдэнухул эстэн мэн мэнур гору кɵйэткэрэр. Тачин бэрипчэлэн эрэгэл гэлэтд’инни». Тар би он таттид’и укланав эдук хуррэм. Таттаддуку акму армийакки хуррэн. Тадук ноӈон армийадук эмэддэкэн би татнарам. Илам анӈанив д’уптэрэ эникэн эмдэ Тунгурулэ таттом швеяла. Харчы ачча, йат дэгэлд’им. Илан анӈанив бихид’и таттий укланид’и эмдэм. Инньэ гынан тунӈан анӈанив эчэлти бакалдар. Тадук эмдит, тадук эмдид’и ноӈон наар эрэгэл тундарала, би наар элэ эрэгэл. Эрэгэл гэлэмэчэддэп. Идук-тадук мэндур илэ-тала бивэчэдникэн дукум эрэгэл хэрэмэткэрэрэп. Тадук элэ эмдид’ур тундаратки ирэв-таров мултумачадгарарап. Ноӈон эмгэрэнн’ун, умуврэн, окул хургэрэн. Тадук тар удук хуррин. Считай, в детстве мы дрались только. Тадук тар уже мирись гынадаӈыт кэнниттэн ыла уже наар арахсы, арахсы. Наар гэлэмэттэп, гэлэмэттэп. Таров ол ихин гɵӈдэчэл хурэлбур эдэттэн мэн мэнн’умур кухимэттэ, эдэттэн нэгимэттэ гɵӈдэр. Д’ɵр н’ари хуту время от времени кухикэчэлгэрэр. Эмд’эву Сергей мэнэ куӈалбу эхни турэврэр. Д’ɵрэкэн иттэн быхылаах кухикэмэчэддивутэн. Умнэкэй туллэ унэн далилан акатмар эмд’эй бочинкаван тэттид’и хурчэ, как раз борьба. Тала тар хирматтид’ур бочинкав тиэхчимэтми кухичэл. Умнэкэй унэндулэ н’ан йадукутта кухиддэкэтэн как раз ирин, д’ɵривуттэн хɵпкɵнчэ бихин. Тадук тарихил гор эчэ бихэ, умэн хуту аччорин. Таро ноӈон далин болла. Д’ɵр эгд’эн Свекэн’ун Микэ бид’иӈэттэн, тарак Микэӈу кутлэн бидникэн эхнилдиӈэн аччорин. Тадук д’ɵр Рафикн’ун Гена бид’иӈэттэн, тар Геночкаӈу аччорин. Уже эгд’эн орид’и. Тар ноӈортон кухимэткэрэриттэн. Тар Маркелнюн Жорик, тадук кутлэн хэргэӈу. Таров д’онид’и гɵнив Геночкан’ун Рафиктики: «Нельзя так де

ать!».

Ноӈон буйухгэрэн, буйухнид’и хурми боӈкан дован умуврэн (н’ари). Буйухгэрэн болла, буйум гэлэтэврэн, ором эстэн д’эбгэрэр. Буйухнэрид’и эмгэрэн элэ эрэӈнэн нокуткаран мивкичин. Тарак мивки долан ороконни, бохтон, моминайан. Тараӈалби хин’ахнид’и умуврэн. Умучэлэн тадук гэннэврэр. Хурэлни гэннэврэр. Утэл тачин нэккэрэритэн мут н’улгэвэчэддэкэт. Оттон тик эстэн-дэ буйухгэрэр. Тик элэ биникэн би эмд’эву тинив хуррин.

Тик мут кɵйэттилэт эрэк туллэ чилгэл буйхэмкэл эмдид’ур ӈиналтакивур таӈн’алкан йалкан диламкарулбу н’одуврар. Тарак н’ан грех. Тачин эд’иӈэттэн нэкрэ. Орон дилбан букатын эстэн н’одувкаӈнар муттики. Бɵкэчвэн аталлид’и йарид’и, бɵкэчвэн улэддид’и, амунман бɵкэчвэн ниӈилэлэ бɵкэчэн дурурид’и ӈэттэн эдэн мэлэ дэсчивэттэ, особенно дилван. Эхтэн тачин мэлэ н’одавкаӈнар. «Хɵвке! Ӈэлэмэке ӈи эчин н’одача,-гɵндин эн’э сразу итми. - Йами тачин нэкэх». Ол ихин муту орон дилван анан гору хуйуврэрэп. Нуврароп, улдэвэн бɵкэчвэн бɵрукэӈнэрэп. Эрэк амуналбу сразу охок долан нэргуврэрэп. Бɵкэччэмэн нэргуврэр. Тадук эрэ оран бɵдэлэлдукун холодец эгин орид’и тар н’ан амунман бɵкэчвэн нугохнид’и таров н’ан сразу бɵкэчвэн дуруд’иӈэх тустах. Ӈиналтики эвэтлэлни таролбу тар буврэрэп и то д’эбэддид’и укланча бихэкэтэн таров бɵкэчвэн тэпкуниӈэ, бɵкэчвэн нэргуд’иӈэ. Мут тикэрэпэл тачин нэккэрэрэп. Мэн эмд’эву мадаӈан буйун болла, он би таров мэлэ тачин н’одад’им. Тадук кыайан этэм далилин гиркаватта. Ӈинат кладовкат далилин уйчин. Иманда бурдин, манудин, ирили од’ин, тала дэсчивэтчих. Ӈэлэмэ бэй кыайан этэн кɵйэттэ таров. Тигɵми сразу д’эвэддивур уклан, гиаву н’ɵврэн-дэ сразу тэпкэврэн сразу нэргуврэн.

Бэйу н’ан элэ карыйгарар ди. Элэр тɵллэ ниӈилэв нэргуврэр. Абдулбан эгин хаван. Багульникач эчин ибго анӈомто абдулбан багульникач эчин ырастаникан нэккэрэр. Таду багар н’и-гэл тэтутчин гɵми. Тадук эмдэкэттэн болла хиату эчин эрэ калталдид’ур эчин эрэ тарак тар долин бэйэл могиладук эмдид’ур иэлтэӈнэр. Тарак тар долин иэлтэнид’ур, эрэӈмэн бɵкэчвэн нэргуврэр эрэк бэйэлбу холӈича бэйэл. Тадук эрэв до конца бɵкэчвэн нэргуривур нэргурид’ур дьэ таров н’ан пепелбан бɵкэччэмэн тэпкурид’ур горла помойала эчин хиӈгарар тэмтукили, окат калтикулан эгин, чакахаӈгарар бɵкэчвэн, имандат нипкуврэр. Ирэлду эгин бихэкэн он’аӈат нипкуврэр. Тачин нэкукэӈнэр муту.

 



Авторизация
*
*
Генерация пароля